06 ANKARA SOHBET , 06 ANKARA CHAT , 06 ANKARA HABER ,
06 ANKARA FLASHABER , 06 ANKARA İLİNDE SON DAKİKA , 06 ANKARA ÖGREN , 06 ANKARA
VİKİ , 06 ANKARAYEMEKLERİ , 06 ANKARA ŞARKICI , 06 ANKARA ORALIMI , 06 ANKARA
EN İYİ YEMEK , 06 ANKARAREST , 06 ANKARA KOMİK , 06 ANKARA VİDEOLAR , 06 ANKARA
RADYO , 06 ANKARA CALL CENTER ,06 ANKARA ÜNLÜ , 06 ANKARA BÜFE , 06 ANKARA PARK
, 06 ANKARA BAHÇE , 06 ANKARA NEREDE , 04AGRI KAÇ KM , 06 ANKARA YÜZÖLÇÜMÜ , 06
ANKARA MESAFE , 06 ANKARA PLAKA KODU , 06 ANKARATELEFON KODU , 06 ANKARA POSTA
KODU , 06 ANKARA İL NUMARASI , 06 ANKARA TARİHÇESİ , 06 ANKARA
FOTOGRAFLARI , 06 ANKARASON DURUM , 06 ANKARA 2015 , 06 ANKARA 2016 , 06 ANKARA
2017 , 06 ANKARA 2018 , 06 ANKARANASIL GİDİLİR , 06 ANKARA NASIL BİR YER , 06
ANKARA ÜNİVERSİTESİ , 06 ANKARABULUNURMU , 06 ANKARA ÖZELLİGİ , 06 ANKARA NE
YETİŞİR , 06 ANKARA İLKİMİ , 06 ANKARAKIRSALI , 06 ANKARA SOHBETİ , 06 ANKARA
HABERLERİ , 06 ANKARA YÖRESEL , 06 ANKARA KOMİK, 06 ANKARA TRAFİK KAZALARI , 06
ANKARA UYDU GÖRÜNÜMÜ , 06 ANKARA İMAR PLANI , 06 ANKARAYERLEŞKESİ , 06 ANKARA
İLÇELERİ , 06 ANKARA YÜZÖLÇÜMÜ , 06 ANKARA ACI HABER , 06 ANKARAOLAY , 06
ANKARA DERSANALERİ , 06 ANKARA İLKOKULLARI , 06 ANKARA ANAOKULU , 06 ANKARA
LİSESİ, 06 ANKARA BÖLÜMLERİ , 06 ANKARA HASTANESİ , 06 ANKARA HAVA ALANI , 06
ANKARAHAVALİMANI , 06 ANKARA OTOGAR , 06 ANKARA OTOBÜS HATLARI , 06 ANKARA
MİNİBÜS , 04AGRI REKLAM , 06 ANKARA POLİS , 06 ANKARA ÇEVİK KUVVET , 06 ANKARA
ASKERLİK , 06 ANKARAHAVA LİMANI , 06 ANKARA GEZİLECEK YERLER , 06 ANKARA PARKI
, 06 ANKARA PARKLARI , 04AGRI TURİSTİK YERLER , 06 ANKARA KALE , 06 ANKARA
PAZARI , 06 ANKARA YEMEGİ , 06 ANKARAYÖRESİ , 06 ANKARA NE YETİŞİR , 06 ANKARA
ÜNLÜ OLDUGU ŞEY , 06 ANKARA TESİSLERİ , 04AGRI HERŞEY , 06 ANKARA HAKKINDA
BİLMEDİKLERİNİZ , 06 ANKARA 06 ANKARACOM , 06 ANKARA 04AGRINET , 06 ANKARA 06
ANKARAORG , 06 ANKARA 06 ANKARABLOG , 06 ANKARA 06 ANKARABLOGSPOT 04AGRI , 06
ANKARA BEKAR BAYAN , 06 ANKARA BAYANLARLA SOHBET , 06 ANKARA BAYANLARLACHAT , 06
ANKARA OTOBÜS SAATLERİ , 06 ANKARA METRO , 06 ANKARA ASKERİYE , 06 ANKARATEPE ,
06 ANKARA HEYCANLI , 06 ANKARA BİLİMSEL , 06 ANKARA PROGRAM , 06 ANKARA CAFE ,
04AGRI NARGİLE , 06 ANKARA PET SHOP , 06 ANKARA PLAY STATİON , 06 ANKARA SATAN
, 04AGRI ALIM , 06 ANKARA VERGİ DAİRESİ , 06 ANKARA TV , 06 ANKARA BİLİNMEYENLLER
, 06 ANKARA BİLİNMİYOR , 06 ANKARA MERKEZ , 06 ANKARA YEMEK , 06 ANKARA EN
GÜZEL ŞEHİR , 06 ANKARA BELEDİYESİ , 06 ANKARA NUFUS MÜDÜRLÜGÜ , 06 ANKARA
KARAKOL , 06 ANKARA JANDARMA , 06 ANKARA LOVE YOU , 06 ANKARA İÇİN TÜM ŞARKILAR
, 06 ANKARA İÇİN TÜM VİDEOLAR , 06 ANKARA RAP GRUBU , 06 ANKARA OYUN HAVASI
EKİBİ , 06 ANKARA ŞARKILARI , 06 ANKARA TÜRKÜLERİ , 06 ANKARA GÖRSELLER , 06
ANKARA FON , 06 ANKARA 3 BOYUT , 06 ANKARA İNŞŞATI DEVAM EDEN , 06 ANKARA 06
ANKARA VİKİPEDİ , 06 ANKARA YERLİLERİ , 06 ANKARA 80 LER , 06 ANKARA 90
LAR , 06 ANKARA 2000 LER , 06 ANKARA DEPREM , 06 ANKARA CHATRULLET , 06 ANKARA
ARKA PLAN , 06 ANKARA YERLEŞKESİ , 06 ANKARA ARASI KAÇ KM , 06 ANKARA RADAR , 06
ANKARA FABRİKA , 06 ANKARA İŞ İLANI , 06 ANKARA SATILIK EVLER , 06 ANKARA
SATILIK ARAÇ , 06 ANKARA RENT A CAR ,
ARAÇ KİRALAMA , 06 ANKARA FİLO KİRALAMA , 06 ANKARA TAXİ , 06 ANKARA
ONLİNE DURAK , 06 ANKARA OTOBÜS SAATLERİ , 06 ANKARA BİLETİX , 06 ANKARA STADI
, 06 ANKARA HALI SAHALARI , 06 ANKARA KİRALIK DÜKKAN , 06 ANKARA ÇARŞISI , 06
ANKARA YOK YOK , 06 ANKARA BİLGİ DÜNYASI , 06 ANKARA DERSANESİ
06 ANGARA SOHBET , 06 ANGARA CHAT , 06 ANGARA HABER ,
06 ANGARA FLASHABER , 06 ANGARA İLİNDE SON DAKİKA , 06 ANGARA ÖGREN , 06 ANGARA
VİKİ , 06 ANGARAYEMEKLERİ , 06 ANGARA ŞARKICI , 06 ANGARA ORALIMI , 06 ANGARA
EN İYİ YEMEK , 06 ANGARAREST , 06 ANGARA KOMİK , 06 ANGARA VİDEOLAR , 06 ANGARA
RADYO , 06 ANGARA CALL CENTER ,06 ANGARA ÜNLÜ , 06 ANGARA BÜFE , 06 ANGARA PARK
, 06 ANGARA BAHÇE , 06 ANGARA NEREDE , 04AGRI KAÇ KM , 06 ANGARA YÜZÖLÇÜMÜ , 06
ANGARA MESAFE , 06 ANGARA PLAKA KODU , 06 ANGARATELEFON KODU , 06 ANGARA POSTA
KODU , 06 ANGARA İL NUMARASI , 06 ANGARA TARİHÇESİ , 06 ANGARA
FOTOGRAFLARI , 06 ANGARASON DURUM , 06 ANGARA 2015 , 06 ANGARA 2016 , 06 ANGARA
2017 , 06 ANGARA 2018 , 06 ANGARANASIL GİDİLİR , 06 ANGARA NASIL BİR YER , 06
ANGARA ÜNİVERSİTESİ , 06 ANGARABULUNURMU , 06 ANGARA ÖZELLİGİ , 06 ANGARA NE
YETİŞİR , 06 ANGARA İLKİMİ , 06 ANGARAKIRSALI , 06 ANGARA SOHBETİ , 06 ANGARA
HABERLERİ , 06 ANGARA YÖRESEL , 06 ANGARA KOMİK, 06 ANGARA TRAFİK KAZALARI , 06
ANGARA UYDU GÖRÜNÜMÜ , 06 ANGARA İMAR PLANI , 06 ANGARAYERLEŞKESİ , 06 ANGARA
İLÇELERİ , 06 ANGARA YÜZÖLÇÜMÜ , 06 ANGARA ACI HABER , 06 ANGARAOLAY , 06
ANGARA DERSANALERİ , 06 ANGARA İLKOKULLARI , 06 ANGARA ANAOKULU , 06 ANGARA
LİSESİ, 06 ANGARA BÖLÜMLERİ , 06 ANGARA HASTANESİ , 06 ANGARA HAVA ALANI , 06
ANGARAHAVALİMANI , 06 ANGARA OTOGAR , 06 ANGARA OTOBÜS HATLARI , 06 ANGARA
MİNİBÜS , 04AGRI REKLAM , 06 ANGARA POLİS , 06 ANGARA ÇEVİK KUVVET , 06 ANGARA
ASKERLİK , 06 ANGARAHAVA LİMANI , 06 ANGARA GEZİLECEK YERLER , 06 ANGARA PARKI
, 06 ANGARA PARKLARI , 04AGRI TURİSTİK YERLER , 06 ANGARA KALE , 06 ANGARA
PAZARI , 06 ANGARA YEMEGİ , 06 ANGARAYÖRESİ , 06 ANGARA NE YETİŞİR , 06 ANGARA
ÜNLÜ OLDUGU ŞEY , 06 ANGARA TESİSLERİ , 04AGRI HERŞEY , 06 ANGARA HAKKINDA
BİLMEDİKLERİNİZ , 06 ANGARA 06 ANGARACOM , 06 ANGARA 04AGRINET , 06 ANGARA 06 ANGARAORG
, 06 ANGARA 06 ANGARABLOG , 06 ANGARA 06 ANGARABLOGSPOT 04AGRI , 06 ANGARA
BEKAR BAYAN , 06 ANGARA BAYANLARLA SOHBET , 06 ANGARA BAYANLARLACHAT , 06
ANGARA OTOBÜS SAATLERİ , 06 ANGARA METRO , 06 ANGARA ASKERİYE , 06 ANGARATEPE ,
06 ANGARA HEYCANLI , 06 ANGARA BİLİMSEL , 06 ANGARA PROGRAM , 06 ANGARA CAFE ,
04AGRI NARGİLE , 06 ANGARA PET SHOP , 06 ANGARA PLAY STATİON , 06 ANGARA SATAN
, 04AGRI ALIM , 06 ANGARA VERGİ DAİRESİ , 06 ANGARA TV , 06 ANGARA BİLİNMEYENLLER
, 06 ANGARA BİLİNMİYOR , 06 ANGARA MERKEZ , 06 ANGARA YEMEK , 06 ANGARA EN
GÜZEL ŞEHİR , 06 ANGARA BELEDİYESİ , 06 ANGARA NUFUS MÜDÜRLÜGÜ , 06 ANGARA
KARAKOL , 06 ANGARA JANDARMA , 06 ANGARA LOVE YOU , 06 ANGARA İÇİN TÜM ŞARKILAR
, 06 ANGARA İÇİN TÜM VİDEOLAR , 06 ANGARA RAP GRUBU , 06 ANGARA OYUN HAVASI
EKİBİ , 06 ANGARA ŞARKILARI , 06 ANGARA TÜRKÜLERİ , 06 ANGARA GÖRSELLER , 06
ANGARA FON , 06 ANGARA 3 BOYUT , 06 ANGARA İNŞŞATI DEVAM EDEN , 06 ANGARA 06
ANGARA VİKİPEDİ , 06 ANGARA YERLİLERİ , 06 ANGARA 80 LER , 06 ANGARA 90
LAR , 06 ANGARA 2000 LER , 06 ANGARA DEPREM , 06 ANGARA CHATRULLET , 06 ANGARA
ARKA PLAN , 06 ANGARA YERLEŞKESİ , 06 ANGARA ARASI KAÇ KM , 06 ANGARA RADAR , 06
ANGARA FABRİKA , 06 ANGARA İŞ İLANI , 06 ANGARA SATILIK EVLER , 06 ANGARA
SATILIK ARAÇ , 06 ANGARA RENT A CAR ,
ARAÇ KİRALAMA , 06 ANGARA FİLO KİRALAMA , 06 ANGARA TAXİ , 06 ANGARA
ONLİNE DURAK , 06 ANGARA OTOBÜS SAATLERİ , 06 ANGARA BİLETİX , 06 ANGARA STADI
, 06 ANGARA HALI SAHALARI , 06 ANGARA KİRALIK DÜKKAN , 06 ANGARA ÇARŞISI , 06
ANGARA YOK YOK , 06 ANGARA BİLGİ DÜNYASI , 06 ANGARA DERSANESİ
Ankara
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Başlığın diğer anlamları için Ankara (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
| Ankara | |
| — İl & Büyükşehir — | |
 | |
| Slogan: Türkiye'nin Kalbi[1][2] | |
 | |
| Ülke | Türkiye |
|---|---|
| Bölge | İç Anadolu Bölgesi |
| İdari birimler | 25 ilçe |
| Yönetim | |
| - Belediye Başkanı | Melih Gökçek (AK Parti) |
| - Vali | Mehmet Kılıçlar |
| Yüzölçümü | |
| - Toplam | 25,437 km2 (9,8 mi2) |
| Rakım | 938 m (3.077 ft) |
| Nüfus (2014) | |
| - Toplam | 5,150,072[3] |
| - Yoğunluk | 198/km² (512,8/sq mi) |
| [3] | |
| Zaman dilimi | DAZD (+2) |
| - Yaz (YSU) | DAZD (+3) |
| Posta kodu | 06xxx |
| Alan kodu | (+90) 312 |
| Plaka kodu | 06 |
| İnternet sitesi: T.C. Ankara Valiliği | |
Ankara, Türkiye'nin bir ili, başkenti[4] ve en kalabalık ikinci şehri. Nüfusu 2014 itibarıyla 5.150.072 kişidir.[5] Coğrafi olarak Türkiye'nin merkezine yakın bir konumda bulunur ve Batı Karadeniz Bölgesi'nde kalan kuzey kesimleri hariç, büyük bölümü İç Anadolu Bölgesi'nde yer alır. Yüz ölçümü olarak ülkenin üçüncü büyük ilidir. Etrafı Bolu, Çankırı, Kırıkkale, Kırşehir, Aksaray,Konya ve Eskişehir illeri ile çevrilidir.
Ankara'nın başkent ilan edilmesinin ardından (13 Ekim 1923) şehir hızla gelişmiş ve günümüzde Türkiye'nin ikinci en kalabalık ili olmuştur. Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanan ilin topraklarının yarısı hâlâ tarım amaçlı kullanılmaktadır. Ekonomik etkinlik büyük oranda ticaret ve sanayiye dayalıdır. Tarım ve hayvancılığın ağırlığı ise giderek azalmaktadır. Ankara ve civarındaki gerek kamu sektörü gerek özel sektör yatırımları, başka illerden büyük bir nüfus göçünü teşvik etmiştir. Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze, nüfusu ülke nüfusunun iki katı hızda artmıştır. Nüfusun yaklaşık dörtte üçü hizmet sektörü olarak tanımlanabilecek memuriyet, ulaşım, haberleşme ve ticaret benzeri işlerde, dörtte biri sanayide, %2'si ise tarım alanında çalışır. Sanayi, özellikle tekstil, gıda ve inşaat sektörlerinde yoğunlaşmıştır. Günümüzde ise en çok savunma, metal ve motor sektörlerinde yatırım yapılmaktadır. Türkiye'nin en çok sayıda üniversiteye sahip ili olan Ankara'da ayrıca, üniversite diplomalı kişi oranı ülke ortalamasının iki katıdır. Bu eğitimli nüfus, teknoloji ağırlıklı yatırımların gereksinim duyduğu iş gücünü oluşturur. Ankara'dan otoyollar, demir yolu ve hava yoluyla Türkiye'nin diğer şehirlerine ulaşılır.
Bilinen tarihi en az 10 bin yıl öncesine, Eski Taş Çağı'na ulaşan[6] Ankara, tarih öncesinden günümüze dek pek çok medeniyeti barındırmıştır. Hititler, Frigyalılar, Lidyalılar, Persler, Galatlar, Romalılar, Bizanslılar, Selçuklular, Osmanlılar ve nihayet Türkiye Cumhuriyeti, il topraklarını kontrolleri altında tutmuştur. Tektosagların ve Türkiye Cumhuriyeti'nin başkenti olan Ankara şehri ve Frigyalıların başkenti Gordion, il sınırları içinde yer alır. Yıldırım Bayezid'in Timurlenk'e yenik düştüğü Ankara Muharebesi Çubukyakınlarında ve Kurtuluş Savaşı'nın dönüm noktası olan Sakarya Muharebesi Polatlı yakınlarında yapılmıştır.
İlin Batı Karadeniz Bölgesi'nde yer alan kuzey kesimleri haricindeki büyük kısmı İç Anadolu Bölgesi'nde yer alır ve kara ikliminesahiptir. Şehirler dışındaki il topraklarının büyük kısmı tahıl tarlalarıyla kaplı platolardan oluşur. İlin çeşitli yerlerindeki doğal güzellikler korumaya alınmış, dinlenme ve eğlence amaçlı kullanıma sunulmuştur. İlin adını taşıyan tavşanı, keçisi ve kedisi dünya çapında bilinir, armudu, çiğdemi, yerel yemeklerden Ankara tavası ve Kızılcahamam ve Beypazarı'nın maden suyu ise ülke çapında tanınır.
İçindekiler
[gizle]Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
Frigya dili ve Yunanca'da Ἄγκυρα (telâffuz: Anküra), gemi çapası demektir. Bazı efsanelere göre Ankara, Frig Kralı Midas’ın bir gemi çapası bulduğu yerdir.[8] Büyük İskender'in Doğu Seferi sırasında Anküra’ya MÖ 333'te geldiği kayıtlara geçmiştir.[8] 2. yüzyıla ait ve Ankara'daki Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde sergilenen bazı paralarda gemi çapası figürü bulunmaktadır.[9]
Frigler, Galatlar ve Romalılar tarafından Ἄγκυρα olarak bilinen şehrin adı, Latin harfleri ile Batılı kaynaklara Ankyra ve Ancyra olarak geçti.[10][11] Kentin adı, Türklerin Anadolu'ya gelmesinden sonra Ankara, Engürü ve Engüriye olarak değişime uğradı. Batı dillerine de Angora olarak geçti. 16. yüzyıla ait çeşitli resmî Osmanlı evraklarında Ankara (انقره) adı geçmektedir.[12]
Türkiye Cumhuriyeti devleti, 28 Mart 1930'da yabancı ülkelerden Türk şehirleri için Türkçe adların kullanılmasını resmen talep etti.[13] Bu tarihten sonra posta idaresi Angora olarak adreslenmiş mektupları Ankara'ya ulaştırmadı.[14] Böylece zamanla Ankara adı evrenselleşti.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Ankara ilinde keşfedilmiş en eski tarih öncesi kalıntılar Eski Taş Çağına[15][16] kadar uzanmaktadır. Bu döneme ait çeşitli eserlere Gâvurkale, Ergazi, Lodumlu ve Maltepe'de rastlanmıştır.[6] Bunlar dışında Ankara'nın Polatlı ilçesinde, MÖ 3000 yıllarına ait insan yerleşmelerine rastlanmıştı.[17]
Hititler, Frigler, Lidyalılar, Ahamenişler, Galatlar ve Romalılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Hint-Avrupalı bir kavim olan Hititler (MÖ 1660-1190), Anadolu'ya boğazlar yoluyla gelmişlerdir. Hititlerin Anadolu’ya göç tarihleri, kesin olarak bilinmemektedir.[18] Ankara ve çevresinde Hitit dönemine ait yerleşkelerin kalıntıları, Balıkhisar, Ballıkuyumcu, Bitik, Karaoğlan, Gâvurkale veKülhöyük höyükleridir.[19] MÖ 2. bin yılın sonlarına doğru Hititlerin siyasal olarak çöktüğü ve yerini Friglere bıraktığı görülmektedir.[20]
MÖ 2. binyılın sonlarında bölgede, hızla büyüyen bir Frigya kasabası vardı.[16] Frig Krallığı'nın başkenti olan Gordion kentinin kalıntılarıPolatlı'nın 29 kilometre kuzeybatısında bulunmaktadır. Gordion, en parlak dönemini Frigya Kralı Midas zamanında (MÖ 725-675) yaşamıştır.[21] Ankara'da, Frigler dönemine ait kalıntılar arasında bulunan Yumurtatepe Tümülüsü'nün bulunduğu yerin, kurulduğu dönemlerde çok önemli bir yerleşim olmasa da stratejik bir noktada olduğu düşünülmektedir.[10] Frigler, MÖ 700'lü yıllarda Kafkaslardan gelen Kimmerlertarafından ortadan kaldırıldı.[22]
Tunç Çağı'nın sonlarında Frigler ile birlikte Anadolu'ya gelen ve Batı Anadolu'da varlıklarını sürdüren Lidyalılar, Friglerin ortadan kalkmasını fırsat bilerek bugünkü Ankara ilini de kapsayan Kızılırmak yöresini ele geçirdiler. MÖ 7. yüzyılda Anadolu'ya hâkim oldular ve 140 yıl hüküm sürdüler.[23] Lidyalıların sikkeyi icat ettikleri kabul edilir.[24] Lidyalılar döneminde Anadolu'da ticaret gelişmiş, tahıl üretimi, hayvancılık,zeytinyağı ve şarap üretimi ilerlemiştir. Orta Anadolu'nun ana ulaşım yolu üzerinde bulunan Ankara ili toprakları da bu gelişmelerden istifade etmiştir.[23] Medler ve Perslerle savaşan Lidyalılar, komşuları Ahameniş Pers Hükümdarı Kiros ile MÖ 547'de Kızılırmak kavsi içinde yaptıkları savaşı kaybederek tarih sahnesinden silinmişlerdir.[23]
Persler, MÖ 545'ten itibaren Anadolu'ya egemen olarak, Anadolu'daki Helen kültürüne son verdiler.[25] MÖ 5. yüzyılda Herodot, Pers İmparatorluğu'nun ordu, ticaret ve posta hattı olarak kullanılan Kral Yolu'nun Ankara'dan geçtiğini yazar. Kral Yolu, Efes'te başlıyor, Sardes şehrinden Lidya'ya, sonra Gordion, Ankyra ve Kızılırmak'tan geçerek,Kapadokya üzerinden Kilikya'ya, oradan Fırat ve Dicle nehirlerini geçip Asur'dan Susa kentine ulaşıyordu.[26]
Ankara ili toprakları MÖ 334'te[16] Makedonya Kralı Büyük İskender tarafından Ahameniş İmparatorluğu'ndan alınana kadar; tarihi boyunca Frigler[27] ve Hititler'in[27][28][29] haricinde Hattiler, Lidyalılar ve Ahamenişler egemenliğine girmiştir. MÖ 3. yüzyıldaAnadolu'ya gelen savaşçı bir kavim olan Galatların Tektosaglar boyuna başkentlik etmiştir.[16] Strabon, ünlü eseri Geographika’da, bugün merkezde bulunan Ankara Kalesi'nin Tektosaglar tarafından inşa edildiğini söyler.[30] Daha sonra bölgede siyasal birliği kuran[31] Roma İmparatoru Caesar Divi Filius Augustus, MÖ 25 yılında Ankara'yı ele geçirmiştir.[16]
MS 395 yılında Roma İmparatorluğu ikiye bölününce Ankara Doğu Roma (Bizans) sınırları içinde kaldı. Ancak il toprakları üzerindeki Doğu Roma hâkimiyeti zaman zaman kesintiye uğradı. MS 654 yılında Müslüman Araplar kısa süreliğine bölgenin kontrolünü ele geçirdiler. 833 ve 842 yıllarında Abbasi Halifesi Mutasım ve Türk komutanı Afşin Ankara kentini kısa süreliğine ele geçirdi. 871 yılındaPavlikian mezhebinden Hristiyanlar Ankara kentinin kontrolünü yaklaşık bir yıllığına ele geçirdi. Bu kesintilerden sonra her seferinde Doğu Romalılar kenti geri alarak otoriteyi sağladı.[32]
Selçuklular ve Osmanlı İmparatorluğu[değiştir | kaynağı değiştir]
_1872.jpg)
Ankara'nın Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun eline geçmesi, Malazgirt Meydan Muharebesi'nden sonra 1073 yılına rastlar. 12. ve 13. yüzyıllarda Selçuklu Sultanlarının da çabasıyla transit ticarette gelişme gösteren Ankara'nın merkezi, önce Ahiler'e, ardından 1304'te göreli özerklik verilerek Osmanlı İmparatorluğu'na bağlandı. İlin güneybatı ilçeleri bu dönemde Germiyanoğulları'na bağlanırken, güneydoğu ilçeleri Karamanoğulları'na bağlanmıştır.[33] I. Murat zamanında kesin olarak Osmanlı topraklarına bağlanan ilde, 1402 yılında Büyük Timur İmparatorluğu İmparatoru Timur ile Osmanlı İmparatorluğu Padişahı Yıldırım Bayezid arasında Ankara Muharebesi yapıldı.[34][35] Yıldırım Bayezid'in savaşı kaybetmesi ve Timur'a esir düşmesi sonucu Osmanlı Devleti, Fetret Devri denen bunalım ve iktidar boşluğu dönemine girdi. Ankara Muharebesi'nde bölge büyük ölçüde harap olmuş, Anadolu birliğini yeniden kuran II. Murat zamanında yeniden onarılmıştır.[10] 1841 yılında Anadolu Eyaleti kaldırılıp yerine vilayetler kurulunca il bir vilayet oldu.[36]Ankara, Çorum, Yozgat, Kayseri ve Kırşehir sancakları bu vilayete bağlandı. Ankara Vilayeti 1922 yılına kadar varlığını sürdürdü.[36]
Osmanlı hâkimiyetinin sonlarına doğru Ankara 1917'de 3 gün süren büyük bir yangın geçirmiş[37] ve yangın 1900 kadar hanenin yanması ile sonuçlanmıştır.[38]
Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]
Ankara ilinin Kurtuluş Savaşı'nda merkezî bir yeri olmuştur. 27 Aralık 1919'da Ankara'ya gelen Mustafa Kemal, şehri Anadolu’daki direniş hareketinin yönetimi olan Heyet-i Temsiliye'nin merkezi olarak seçti. Şehir, coğrafi olarak Anadolu'nun ortasındaydı, demir yolu ile İstanbul'a ulaşılabiliyordu, Batı Cephesine yakındı ve halkın millî mücadeleye olan desteği tamdı. İstanbul'un İngilizler tarafından resmen işgalinden iki gün sonra, 18 Mart 1920'de, İstanbul'da bulunan Meclis-i Mebusan kendini resmen feshedince, 23 Nisan 1920'de Ankara'da Büyük Millet Meclisi kuruldu. Ankara ili, Türk-Yunan Savaşı'nın en yoğun muharebesinin gerçekleştiği yer olmuştur. 1920 yazında Yunan birlikleri, Ankara şehrini ele geçirmek amacıyla Sakarya nehri kıyılarına kadar ilerlemişti. Ancak 23 Ağustos - 13 Eylül tarihleri arasında gerçekleşen Sakarya Meydan Muharebesi sonucunda Yunan birlikleri püskürtüldü. Polatlı yakınlarında meydana gelen zorlu muharebe Kurtuluş Savaşı'nın dönüm noktası olmuş, Mustafa Kemal Atatürk ünlü "Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır" sözünü bu sırada söylemiştir. Birkaç hafta sonra Fransa ile yapılan Ankara Anlaşması ile, Türk-Fransız ihtilafı sona ermiştir. Kurtuluş Savaşı sonucu toprakları üzerindeki egemenliğini kanıtlayan Türkiye, 1922 Lozan Barış Konferansı ve 1923 Lozan Antlaşması ile uluslararası toplulukta millî sınırlarını tescilledi ve bağımsızlığını onaylattı. Türkiye Büyük Millet Meclisi 13 Ekim 1923'te Ankara ilinin merkezi olan Ankara kentini başkent ilan etti.[39][40][41]
Ankara, 1984 yılında çıkarılan 2972 sayılı kanun[42] ve 195 sayılı kanun hükmünde kararname[43] sonucu İstanbul ve İzmir ile birliktebüyükşehir unvanı kazandı. Aynı yıl çıkarılan 3030 sayılı kanun ile büyükşehir ve ilçe belediyeleri statüleri netleşti.[44] Başlangıçta beş ilçe Ankara Büyükşehir Belediyesinin sınırlarına dâhil edildi. 2004 yılında çıkarılan 5216 sayılı kanun ile büyükşehir belediyesinin sınırları valilik binası merkez kabul edilerek yarıçapı 50 kilometre olan dairenin sınırlarına genişletildi.[45] Bu sınırlar içinde kalan 16 ilçe, büyükşehir ilçe belediyeleri hâline geldi.[45] 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesinin sınırları il mülki sınırları oldu.[46]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Ankara ili, doğuda Kırıkkale, kuzeydoğuda Çankırı, kuzeybatıda Bolu, batıda Eskişehir, güneyde Konya, güneydoğuda Kırşehir ve Aksaray ile komşudur.[47]
1355 kilometre uzunluğu ile, tamamı Türkiye toprakları üzerinde yer alan en büyük nehir olan Kızılırmak ilin doğusunu, 824 kilometre ile Türkiye'deki en büyük nehirlerden olanSakarya Nehri ise, ilin batısını sulamaktadır. Sakarya Nehri'nin kollarından Ankara Çayı, il merkezinden geçer. İlin güneyinde ise 1300 km² ile ülkenin en büyük ikinci gölü[48][49], %32,4 tuz oranıyla[48] da dünyanın en tuzlu ikinci gölü[50] olan Tuz Gölü vardır. Ayrıca Tuz Gölü'nün de içinde bulunduğu havza, Türkiye'nin en büyük kapalı havzasıdır.[51]
Ovalık bir alanda kurulan ilin yüz ölçümünün yaklaşık %50'sini tarım alanları, %28'ini ormanlık ve fundalık alanlar, %12'sini çayır ve meralar, %10'unu ise tarım dışı araziler teşkil etmektedir. İlin en yüksek noktası 2015 m yüksekliğindeki Elmadağ, en geniş ovası 3789 km²'lik yüz ölçümü ile Polatlı Ovası, en büyük gölü yaklaşık 490 km²'lik yüz ölçümü ileTuz Gölü'nün il içindeki alanı, en uzun akarsuyu yaklaşık 151 km'lik uzunluğu ile Sakarya Nehri'nin il içindeki bölümü, en büyük barajı ise 83,8 km²'lik yüz ölçümü ile Sarıyar Barajıolup, il geneli itibarıyla 14 doğal göl, 136 sulama göleti ve 11 baraj bulunmaktadır.[52]
İklim[değiştir | kaynağı değiştir]
İlin güney ve orta bölümlerinde karasal iklimin soğuk ve kar yağışlı kışları ile sıcak ve kurak yazları, kuzeyinde ise Karadeniz ikliminin ılıman ve yağışlı halleri görülebilir.[53][54]Karasal iklimin hâkim olduğu bölgelerde gece ile gündüz, yaz ile kış mevsimi arasında önemli sıcaklık farkları bulunur. En sıcak ay temmuz veya ağustostur. İldeki yerine göre ortalama en yüksek gündüz sıcaklıkları 27-31° C'dir. En soğuk ay ise ocak ayıdır, en düşük gece sıcaklıkları ildeki yerine göre ortalama -6 ila -1 °C arasındadır. Yağışlar en çok aralık, en az temmuz veya ağustos ayında düşer. Ankara il merkezinde yıllık ortalama toplam yağış 415 mm,[54] yıllık ortalama toplam yağış, 60 cm (Kızılcahamam) ila 35 cm (Şereflikoçhisar) arasında değişir.[55][56]
[gizle] Ankara iklimi  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Ocak | Şubat | Mart | Nisan | Mayıs | Haziran | Temmuz | Ağustos | Eylül | Ekim | Kasım | Aralık | Yıl |
| En yüksek sıcaklık rekoru, °C | 16 | 19 | 25 | 30 | 33 | 37 | 41 | 42 | 35 | 32 | 24 | 17 | 42 |
| Ortalama en yüksek sıcaklık, °C | 1 | 4 | 10 | 15 | 20 | 24 | 27 | 28 | 24 | 18 | 10 | 4 | 15 |
| Ortalama sıcaklık, °C | 0,4 | 1,9 | 6,0 | 11,2 | 15,9 | 19,9 | 23,4 | 22,9 | 18,5 | 12,9 | 6,6 | 2,3 | 10 |
| Ortalama en düşük sıcaklık, °C | −6 | −5 | −1 | 3 | 6 | 9 | 12 | 12 | 8 | 3 | −1 | −3 | 3 |
| En düşük sıcaklık rekoru, °C | −31 | −31 | −27 | −11 | −6 | 2 | 3 | 3 | −2 | −8 | −18 | −25 | −31 |
| Ortalama yağış, mm | 40 | 31 | 36 | 51 | 52 | 39 | 17 | 15 | 18 | 32 | 36 | 48 | 415 |
| Kaynak: Worldweather.org[57] Weatherbase.com,[58] Türkiye Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü | |||||||||||||
Depremsellik[değiştir | kaynağı değiştir]
Ankara toprakları iki dağ kuşağı arasında sıkışmıştır. Faylara (kırık hatlara) rastlanır. Ankara il sınırları içindeki alanın %30'u 1. ve 2. derece deprem alanıdır. Son yüz yılda meydana gelen küçük şiddetli depremlerin çoğu Kuzey Anadolu Fay Hattı ve yakın çevresinde veya başkentin güneydoğusunda Tuzgölü ve Kırşehir fayı civarındadır. Bu dönemde meydana gelen 1944 Bolu-Gerede depremi ve 1938 Kırşehir depremi Ankara il sınırları içinde hasara yol açmıştır. Ankara içinde meydana gelen en kuvvetli deprem, 6,1 büyüklüğündeki 2005 Balâ depremidir.[59]
Jeoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
Ankara topraklarının kuzey kısımları volkaniktir. Burada andezitik ve trakitik kayalar, kuzeydoğuda granit türü kayalar, kuzeybatıda ise kireç taşları ve kumtaşları görülür. İlin güney ve güneydoğu bölgeleri mezozoik (II. zaman) oluşumlardan meydana gelir. Sakarya Nehri çevresinde Tersiyer, Polatlı civarında Eosen, Tuz Gölü dolaylarında Neojen (III. zamanın son sistemi), çukur ve düz alanlar ile akarsu boylarında Kuaterner oluşukları bulunmakadır. Başkent bölgesi büyük ölçüde volkanik yüzey malzemesine sahiptir. İlin büyük bölümü kireç taşlarından oluşmuştur, bu yüzden çok kireçli topraklarla kaplıdır. Akarsu boylarında tarıma uygun alüvyon topraklarına rastlanır.[60] Bu jeolojik yapıların bazıları oluştukları döneme ait fosiller içerir ve o dönemlerin canlıları hakkında fikir verir.
Neojen dönem oluşuklar fosil bakımından zengindir. Kızılcahamam'da Sinap yakınlarındaki bir fosil yatağında Neojen memeli kalıntıları ve adını Ankara'dan alan Ankarapithecus meteai adlı bir hominoid (insansı) türe ait fosil keşfedilmiştir. Bu canlının evrimde insansılar ile insanların ortak atası olduğu öne sürülmüştür.[61]
Güneybatıda kalan Polatlı çevresindeki kireç taşları fosil açısından oldukça zengindir. Bölgede, alt Paleosenden kalma sığ deniz bitkilerinin fosilleri bulunmuştur. Çamlıdere'deki Taşlaşmış Ağaç Fosil Ormanı, Erken Miyosen’de (23–15 milyon yıl öncesi) gelişmiş olan çam ve meşe ağaçlarının bulunduğu karışık bir ormanın fosil kalıntılarından oluşur.[62]
Bitki örtüsü[değiştir | kaynağı değiştir]
-02.JPG)
Ankara'nın iklim şartları ve topoğrafik yapısı nedeniyle, ilde bitki örtüsü olarak bozkır ve orman bulunur. Bozkır bölgelerde ağaç hemen hemen hiç bulunmaz, bir tek akarsu kıyılarında iğde, söğüt ve kavak ağaçları bulunur. Bozkırda genelde dikenli çalılar ve otlar vardır. Ayrık otu, geven, sorguç otu, üzerlik, katırtırnağı, yabani arpa, püsküllü brom, yavşan otu, gelincik, papatya, hatmi, kekik, sütleğen, ballıbaba,kuşburnu ve böğürtlen burada bulunan başlıca otlar arasında sayılabilir.[63]
2012 verilerine göre ilin %15'i ormanlarla kaplı olup, yüz ölçümünün %8'ini verimli ormanlar, %7'sini ise bozuk ormanlar oluşturmaktadır.[64] Ormanlar başlıca dağların kuzey yamaçlarında görülür, ayrıca bozkır ortasında korular da mevcuttur. Ormanlarda en çok karaçam,ardıç ve yer yer meşe görülür. İlin kuzeyine doğru iğne yapraklı ormanlar yaygınlaşır.[63] Kuzey kesimlerde sarıçam ormanları da görülmektedir. Ayrıca ilin kuzeyinde, Bolu il sınırına yakın yüksek kesimlerde az miktarda da olsa köknar ormanlarına rastlanmaktadır.Nallıhan ilçesinin kışların fazla sert geçmediği düşük rakımlı kesimlerinde ise yer yer kızılçam ormanları bulunmaktadır. İlin güney kesiminde ormanlar daha az yer tutmaktadır. Güney kesimde yer alan başlıca ormanlar Balâ ilçesinde yer alan Beynam'da ve Küre Dağı'nda yer almaktadır.
Ankara'da 1362 bitki türü doğal olarak bulunmakta olup, bunların 268'i endemiktir. Ankara çiğdemi, tükürük otu, peygamber çiçeği gibi türler yöreye özgüdür. Familya düzeyinde en sık görülenler papatyagiller, baklagiller, buğdaygiller, turpgiller, ballıbabagillerdir.[63] İlin adıyla anılan Ankara armudu ve Ankara çiğdemi, ayrıca Kalecik Karası olarak bilinen misket üzümü il dışında da tanınır.
Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]
Ankara nüfusunun dörtte üçü hizmet sektöründe çalışır ve bu sektör ilin gayrisafi hasılasında en büyük paya sahiptir. Sektörün bu kadar gelişmesinin nedeni, göçle gelen nüfusa istihdam sağlayacak kadar büyük sanayinin bulunmamasıdır.[65]
İl, Türkiye gayrisafi millî hasılasının %9'una sahiptir. Ülkenin toplam vergi gelirlerinin %12'si, bütçe gelirlerinin %12,3'ü buradan toplanır; buna karşılık ilin ülke bütçesinden aldığı pay %6,4'tür. 2006 yılında Ankara bütçe vergi gelirlerine 16,5 milyar TL, toplam bütçe gelirlerine de 21,1 milyar TL katkıda bulunmuş, bütçeden ise 11,3 milyar TL pay almıştır.[65]2001 yılı itibarıyla gayrisafi yurt içi hasılasının Ankara'ya düşen kısmının %45'i ticaretten, %23'ü ulaştırma ve haberleşmeden, %14'ü devlet hizmetinden kaynaklanmaktaydı.[66]
Pricewaterhouse Coopers’ın “Dünyada En Büyük Şehir Ekonomileri Hangileri ve Bu 2020 Yılında Nasıl Değişecek” raporuna göre dünyanın en büyük 100 kenti arasında 2005 yılında 94. olan kent, 2008'de 80. sıraya yerleşmiştir. İlin 2020 yılında dünya kentleri sıralamasında 115 milyar $ gelirle 74. sıraya yerleşmesi planlanmaktadır.[67][68]
Brookings Institution ve JP Morgan'ın 2014 yılı baz alınarak oluşturulan, ekonomide yükselen kentler sıralamasında Ankara 300 şehir arasında Xiamen'in ardından 9. sırayı aldı. Ankara 2013'teki listede 38. sırada yer almaktaydı. Aynı listede Türkiye'den İzmir 2, İstanbul 3 ve Bursa 4. sırada yer almıştır.[69]
Sanayi[değiştir | kaynağı değiştir]
Ankara ilinde özel sektörün katma değer içindeki payı %85'in üzerindedir. İlin sanayisi genel olarak küçük ve orta boylu işletmelerden oluşmaktadır. Bunların %40'ı, savunma ve taşıt üretimi yapan büyük kuruluşların talep gösterdiği makine ve metal alanında üretim yapmaktadır, bunun ardından gıda ve tekstil sanayileri gelir. Üretim açısından en önemli sektörler, gıda (şeker, un, makarna, süt, içki), taşıt, makine (tarım araçları, taşıt, traktör), savaş, çimento ve dokumadır (yünlü dokuma, trikotaj, konfeksiyon). Ayrıca tarım ilaçları, mobilya, şekercilik ve matbaacılık da önemlidir.[70] Savunma sanayisi, yazılım ve elektronik sektörlerinde Ankara Türkiye'de başta gelir.[71]
Ankara Sanayi Odası'na (ASO) kayıtlı yaklaşık 3500 şirket vardır. Türkiye'nin en büyük 500 şirketinin 48'inin ASO'ya bağlı olmasıyla Ankara, 2009 yılında İstanbul'dan sonra Türkiye'nin 2. sanayi merkezi sayılmaktadır.
Ankara'da üretimin büyük kısmı Sincan, Akyurt, Çubuk ve il merkezine yakın olan İvedik ile Ortadoğu Sanayi ve Ticaret Merkezi (OSTİM) Organize Sanayi bölgelerinde gerçekleşmektedir. OSTİM, Türkiye'nin en büyük küçük ve orta boy sanayi üretim alanıdır.[72]
2009'da Ekonomi ve Dış Politika Araştırmalar Merkezi tarafından hazırlanan bir çalışmaya göre, en rekabetçi il Ankara'dır. Ankara, "rekabetçilik" endeksini oluşturan alt endeksler arasında insani sermaye, yaratıcı sermaye ve sosyal sermaye endekslerinde ilk sırada yer almıştır. Üniversite ve öğretim üyesi sayısının yüksekliği, patent ve benzeri başvurular gibi faktörler Ankara'yı özellikle yaratıcı sermaye endeksinde Türkiye'de birinci yapmaktadır.[73]
Tarım, hayvancılık ve ormancılık[değiştir | kaynağı değiştir]
Ankara ili genelinde toprakların %60'ı tarım alanı olarak kullanılır ve bu oran Türkiye ortalamasının oldukça üzerindedir.[65] En önemli tarla ürünleri buğday, arpa ve şeker pancarıdır. Diğer önemli ürünler kavun, karpuz, domates, havuç, armut, elma, vişne ve üzümdür.[74] Tarla arazilerinin yaklaşık %24'ünde buğday, %23'ünde arpa, kalanında ise diğer ürünler yetiştirilmektedir.[75] Polatlı, Türkiye’nin ikinci büyük "tahıl ambarı" olması dolayısıyla en aktif tahıl borsalarından birine sahiptir.[76][77]
Ankara rakım ve mera özellikleri açısından, küçükbaş hayvancılığa daha elverişlidir. Hayvancılık il ekonomisinde önceleri önemli olan yerini giderek kaybetmektedir.[78] İlde koyun(ak ve karaman cinsi) ve sığır beslenir. Tavuk yetiştiriciliği de önemli boyuttadır.[74] Ankara keçisi olarak bilinen tiftik keçisi sayısı 1970'lerdeki sayısının onda birinin altındadır ve korunması amacıyla, günümüzde yetiştiricilerine ücret verilmektedir.[79]
Ankara orman varlığı bakımından pek zengin değildir. 2012 verilerine göre ilin %13'ü ormanlarla kaplı olup, yüz ölçümünün %7'sini bozuk ormanlar, %8'ini ise normal ormanlar oluşturmaktadır.[64] Kayda değer bir ormancılık üretimi yoktur. Ancak, Türkiye çapında mobilyacılık, döşemecilik gibi alanları kapsayan önemli düzeyde bir ağaç işleri sektörü gelişmiştir.
Enerji[değiştir | kaynağı değiştir]
Nallıhan'da Çayırhan Termik Santrali linyit (634 MW güçlü), Esenboğa termik santrali ise fuel oil (54 MW) yakarak enerji üretir. Ayrıca, Sarıyar Barajı (160 MW), Hirfanlı Barajı(Evren) (128 MW) ve Kesikköprü Barajı (76 MW) hidrolelektrik enerji üretir.
Madencilik[değiştir | kaynağı değiştir]
Ankara, Türkiye'nin madencilik potansiyeli fazla olan illerindendir. İlin Beypazarı ve Nallıhan ilçelerinde Türkiye'nin en önemli linyit yataklarından bazıları bulunur. Ayrıca Tuz Gölü ve çevresinde tuz çıkarılır. Türkiye'de İzmir'deki Çamaltı Tuzlası'ndan sonra en fazla tuz çıkarılan yer, Tuz Gölü ve çevresidir.[80]
Su kaynakları[değiştir | kaynağı değiştir]
Hidroelektrik enerji sağlayan barajların yanı sıra, Ankara'da içme suyu ve sulama suyu sağlayan barajlar da bulunmaktadır. Bunlardan Çubuk-1 Barajı, Çubuk-2 Barajı, Bayındır Barajı, Kesikköprü Barajı ve Çamlıdere Barajı içme suyu sağlar, Asartepe Barajı sulama suyu sağlar, Kurtboğazı Barajı ise hem içme hem sulama suyu sağlar. Bu su kaynakları büyüyen şehrin ihtiyacını karşılamaya yetmediği için, 2008'de Kızılırmak'tan da başkente su getirilmeye başlanmıştır. Yeni baraj inşaat projeleri görüşülmektedir.[81]
Turizm[değiştir | kaynağı değiştir]
Ankara, Türkiye dışından turistlerin çok tercih ettiği bir il değildir. Türkiye'ye gelen yabancıların sadece %1,5'i (2007'de 383 bin kişi) AnkaraEsenboğa Havaalanı'ndan giriş yapar. Bunların çoğu mayıs-eylül döneminde gelir ve %38'i Alman vatandaşıdır.[82]
Ankara ilinde arkeolojik sitlere ilgi duyanlar için yabancı gezi rehberlerinde öncelikle görülmesi önerilen yer Anadolu Medeniyetleri Müzesi'dir. Başkent'in Ulus semtinde Ankara Kalesi, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara Etnografya Müzesi, Roma harabeleri (Augustus Tapınağı veJulian Sütunu) gibi pek çok turistik yer bulunur. Modern Türkiye'nin tarihi ile ilgilenenler için Anıtkabir ve eski TBMM binası turist kitaplarında sık önerilen yerlerdir.[83][84] Başkent dışındaki başlıca turistik yerler Beypazarı'nın geleneksel evleri ve Gordion'dur.[85][86]
Yurt içi turizmi bakımından, başta kültür turizmi olmak üzere, kent merkezi ve çevresinde kongre turizmi, Elmadağ çevresinde kış turizmi,Kızılcahamam, Ayaş, Çubuk ve Haymana çevresinde kaplıca turizmi ile Güdül'deki Tuluntaş Mağarası'nda mağara turizmi gerçekleştirilmektedir. Anıtkabir başta olmak üzere birçok müze ve anıt ile Beypazarı ve Kızılcahamam'daki tarihî evler yurt içi turizmine katkıda bulunmaktadır. Ayrıca Evren ilçesi, Hirfanlı Baraj Gölü kıyısında sahip olduğu sahille Ankara ve çevre illere alternatif bir su ve doğa tatili imkânı sunmaktadır.[87]
2008'de Anıtkabir 6 milyon kişi tarafından (%7'si yabancı),[88] Anadolu Medeniyetleri Müzesi de 290 bin kişi (%60'ı yabancı)[89][90] tarafından ziyaret edilmiştir.
Çevre sorunları[değiştir | kaynağı değiştir]
Ankara, 2004 itibarıyla, İstanbul ve Kocaeli'den sonra çevreyi en fazla kirleten üçüncü ildir. Ankara'nın akarsuları ve bazı gölleri oldukça kirli durumdadır. İlin akarsuları içinde en fazla kirlenmiş olanlar arasında Sakarya ve onu besleyen Ankara Çayı[91][92] ve Kızılırmak sayılabilir. Buna rağmen, sularının arıtılmasından bu yana Kızılırmak Ankara şehrinin ihtiyacını kısmen karşılamaktadır. Gölbaşı'ndaki Mogan ve Eymir göllerinde kirlilik yüzünden toplu balık ölümleri olmuştur.[93][94] Tuz Gölü'ndeki kirlilik de bölgenin ekolojisini etkilemekte,[95] gerek iklim değişikliği, gerek kaçak kuyular nedeniyle Tuz Gölü'nün 2015'e kadar kuruması beklenmektedir.
Hava kirliliği 1980 başlarında tehlikeli boyutlara ulaşmış olan Ankara şehri, daha sonra düşük kaliteli kömür yerine doğal gaz kullanımının yaygınlaşması sonucu, bugün orta derecede kirli bir havaya sahiptir. Buna rağmen, 2008'de il çapında yapılan ölçümlere göre, kış aylarında kükürt dioksit oranı 96 pg/m3 olarak ölçülen Ankara, Türkiye'de hava kirliliğinin en yoğun olduğu il oldu.
Sincan ve Etimesgut belediyeleri hariç tüm merkez belediyelerinin çöplerinin gönderildiği ve yakın zamana kadar önemli bir çevre sağlığı sorunu teşkil eden Mamak çöplüğü, günümüzde ıslah edilmiştir. Atıklardan elektrik, gübre ve metan gazı üretilmekte, çöplerde geri dönüşümü mümkün olan maddeler ise endüstriye ham madde yapılmaktadır.
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
Ankara ili, Ankara şehrinin başkent olmasından sonra hızla kalabalıklaşmıştır. Özel ve kamu sektörü yatırımları başkent ve yöresine yoğunlaşmış, bunun sonucu ortaya çıkan çalışma olanakları büyük bir nüfus akımına yol açmıştır. Ekonomi, sağlık ve eğitim altyapısının gelişmişliği, suç oranının düşük olması, kişi başına kamu yatırımının ve kişi başına mevduatın yüksek olması gibi nedenlerin[96] göçü teşvik ediyor olması muhtemeldir. Cumhuriyet tarihi boyunca ilin nüfusu ülke nüfusunun iki katı hızda artmıştır. Ankara'nın nüfusu hiçbir zaman tam olarak hesaplanamaz. Memur ve öğrenciler ağırlıkta olduğu için net nüfus bulunamaz. Tuik verilerine göre nüfusu 5 milyondan fazla iken gayriresmi nüfusu 8 milyondur. 1927 sayımında nüfusu 404 bin olan il Türkiye nüfusunun %3,2'sine sahipken bugün 8 milyon nüfus ile bu oran %6,3'tür. 2007-2008 yılları arasında ise nüfus artış hızı (%1,83), ülke nüfus artış hızının (% 1,32) birbuçuk katı olmuştur.[97] Bu büyümenin başını çeken Ankara kenti aldığı göçe rağmen, 2008'de Ankara'da işsizlik oranı (%11,8) Türkiye genel işsizlik oranına (%11,0) yakındır. İstihdam edilenlerin %72'si hizmetler, %26'sı sanayi, %2'si tarımda çalışır (bu oranlar Türkiye için sırasıyla %49, %27 ve %24'tür).[98]
Ankara'nın nüfusu 2014 yılı itibariyle 5.150.072 kişidir.[99] İç Anadolu'da bulunan ve nüfusları azalmakta olan Çorum ve Yozgat, Ankara'ya en fazla net göç veren illerdir.[100] İl nüfusunun tamamı il ve ilçe merkezlerinde yaşamaktadır.[101] Ayrıca 15.608.868 kişilikİç Anadolu nüfusunun yaklaşık yarısı Ankara ilinde ikamet etmektedir.[101]
Ankara il nüfusu Türkiye geneline göre daha yüksek bir eğitim düzeyine sahiptir. 2008 verilerine göre, 15 yaş üstü okuma yazma oranı toplam il nüfusunun %88'ini (erkeklerde %91, kadınlarda %86'sını) oluşturur, bu oran Türkiye için %83'tür (erkeklerde %88, kadınlarda %79). Bu farklılık özellikle nüfusun üniversite eğitimli kesiminde belirginleşir: üniversite ve yüksek okul mezunlarının toplam nüfusa oranı Ankara'da %10,6, Türkiye genelinde ise %5,4'tür.[102]
| Ankara il nüfus bilgileri | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Yıl | Toplam | Değişim | Sıra | Oran | Kır - Şehir | Erkek - Kadın | ||||||||
| 1965[103] | 1.644.302 | — | 2 | %5.24 | 574.541 |
%35
%65
| 1.069.761 | 872.680 | %53.1 | %46.9 | 771.622 | |||
| 1970[104] | 2.041.658 | %24  | 2 | %5.73 | 574.354 |
%28
%72
| 1.467.304 | 1.067.437 | %52.3 | %47.7 | 974.221 | |||
| 1975[105] | 2.585.293 | %27 | 2 | %6.41 | 587.313 |
%23
%77
| 1.997.980 | 1.359.373 | %52.6 | %47.4 | 1.225.920 | |||
| 1980[106] | 2.854.689 | %10 | 2 | %6.38 | 615.722 |
%22
%78
| 2.238.967 | 1.466.584 | %51.4 | %48.6 | 1.388.105 | |||
| 1985[107] | 3.306.327 | %16 | 2 | %6.53 | 569.118 |
%17
%83
| 2.737.209 | 1.702.805 | %51.5 | %48.5 | 1.603.522 | |||
| 1990[108] | 3.236.626 | -%2  | 2 | %5.73 | 399.907 |
%12
%88
| 2.836.719 | 1.658.276 | %51.2 | %48.8 | 1.578.350 | |||
| 2000[109] | 4.007.860 | %24 | 2 | %5.91 | 467.338 |
%12
%88
| 3.540.522 | 2.027.105 | %50.6 | %49.4 | 1.980.755 | |||
| 2007[110] | 4.466.756 | %11 | 2 | %6.33 | 325.866 |
%7
%93
| 4.140.890 | 2.225.033 | %49.8 | %50.2 | 2.241.723 | |||
| 2008[111] | 4.548.939 | %2 | 2 | %6.36 | 153.051 |
%3
%97
| 4.395.888 | 2.267.779 | %49.9 | %50.2 | 2.281.160 | |||
| 2009[112] | 4.650.802 | %2 | 2 | %6.41 | 136.881 |
%3
%97
| 4.513.921 | 2.318.633 | %49.9 | %50.2 | 2.332.169 | |||
| 2010[113] | 4.771.716 | %3 | 2 | %6.47 | 130.460 |
%3
%97
| 4.641.256 | 2.379.226 | %49.9 | %50.1 | 2.392.490 | |||
| 2011[114] | 4.890.893 | %2 | 2 | %6.55 | 128.777 |
%3
%97
| 4.762.116 | 2.439.058 | %49.9 | %50.1 | 2.451.835 | |||
| 2012[115] | 4.965.542 | %2 | 2 | %6.57 | 123.406 |
%2
%98
| 4.842.136 | 2.474.456 | %49.8 | %50.2 | 2.491.086 | |||
| 2013[116] | 5.045.083 | %2 | 2 | %6.58 | 0 |
%0
%100
| 5.045.083 | 2.507.525 | %49.7 | %50.3 | 2.537.558 | |||
Değişim, bir önceki nüfus sayımına göre artış veya azalış yüzdesidir. Sıra, Ankara il nüfusunun Türkiye illeri arasındaki sıralamasıdır. Oran, Ankara il nüfusunun, Türkiye nüfusuna oranıdır.
Şive[değiştir | kaynağı değiştir]
Prof. Dr. Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması adlı çalışmasına göre Türkçenin Ankara ilinde kullanılan şivesi Batı Anadolu ağızları içindedir ve Bala, Haymana,Niğde, Şereflikoçhisar, Çubuk, Kalecik, Kırıkkale, Kızılırmak, Çorum, Yozgat, Kırşehir, Nevşehir, Kayseri, Şarkışla, Gemerek bölgelerinde konuşulan ağız ile aynı alt sınıftadır.[117].
Altyapı[değiştir | kaynağı değiştir]
Ulaşım[değiştir | kaynağı değiştir]
İl içinde karayolu, demiryolu ve havayolu ile ulaşım yapılmaktadır. Ayrıca başkent Ankara'da gelişmiş bir toplu taşımacılık sistemi şehir nüfusunun ulaşım ihtiyacını karşılar.
Toplu taşımacılık altyapısına rağmen ve belki ildeki refah seviyesinin bir göstergesi olarak, Ankara nüfus başına motorlu taşıt sayısında 100 kişiye 18 otomobil ile Türkiye'nin birinci ilidir.
İl merkezinin kuzeyinde yer alan Esenboğa Uluslararası Havalimanı havayolu ile giriş çıkışı sağlayan en önemli noktadır.[118] Esenboğa'dan Türkiye'nin hemen her iline, ayrıca Avrupa, Amerika ve Uzak Doğu'nun çeşitli şehirlerine uçmak mümkündür. 2006 yılında tamamen yenilenip kapasitesi ve işlevi çağdaşlaştırılmıştır. Havalimanını kent merkezine bağlayan yol da tamamen yenilenmiş ve yeni geçidler devreye sokulmuştur. Havayolu ile kente ulaşmanın bir başka yolu da ordunun hizmetindeki Etimesgut Askeri Havalimanıdır. Bu havalimanı sivil uçuşlara kapalı olsa da, gerektiğinde alternatif olarak kullanılmaktadır.[119] Akıncı, Etimesgut ve Güvercinlik hava alanları, askerî amaçlarla kullanılmaktadır.
Ankara ili, başkente gidip gelen motorlu vasıta trafiğini kaldırabilmek üzere modern bir karayoluağına sahiptir. Başkenti çevreleyen O-20 çevre yolu, şehirlerarası trafiğin şehir trafiğini aksatmadan geçmesini sağlar. O-20 başka otoyollara bağlanarak başkentin ilin ve ülkenin diğer kentlerine ulaşımını sağlar. Bunlardan O4 otoyolu (Avrupa E-yolları sistemine göre E89), başkenti İstanbul'a bağlar, O20 (E90) ise başkenti Adana'ya bağlar. İl içindeki diğer devlet yollarının hemen hepsi Ankara şehrine bağlıdır. Ankara şehrini diğer büyük şehirlere bağlayan karayolları arasında D200 (E90) (Bursa - Eskişehir - Ankara), D750 (E90) (Ankara - Aksaray - Adana), D200 (E88) (Ankara - Elmadağ), O-4 (E89) (Zonguldak - Aksaray - Ankara - Kızılcahamam - Gerede), D200 (E88) (Eskişehir - Sivrihisar - Ankara - Kırıkkale - Yozgat - Sivas) bulunur. İl içindeki diğer devlet yolları ise D750 (Tarsus- Pozantı - Aksaray - Ankara - Kazan - Gerede), D765 (Çankırı - Kalecik - Kırıkkale), D260 (Polatlı - Haymana -Bala), D140 (Beypazarı - Nallıhan), D695 (Polatlı - Akşehir).
İl içinde ilçeler arası ulaşımı sağlayan birçok otobüs firması hizmet vermektedir.[120] İl merkezinde bulunan Ankara Şehirlerarası Terminal İşletmesi (AŞTİ) Avrupanın en büyük otobüs terminalleri arasında yer alır. AŞTİ'nin Ankaray ile bağlantısı vardır.
Ankara ilinden geçen iki demiryolu vardır. Bunlardan birincisi Ankara şehrini, batıda Sincan ve Polatlı üzerinden Eskişehir'e, doğuda Irmakve Boğazköprü üzerinden Kayseri'ye bağlar. İkinci bir hat Irmak'ı Çankırı üzerinden Karabük ve Zonguldak'a bağlar. Tren yolu ile giriş çıkışta en önemli yer TCDD Ankara Garı'dır. Burası aynı zamanda ülkenin doğusu ile batısının ayrıldığı noktadır. Halihazırda ülkenin dört bir yanına ve banliyölere buradan tren seferleri düzenlenmektedir. Eskişehir üzerinden Ankara kentini İstanbul'a bağlayacak olan hızlı tren projesi'nin Ankara - Eskişehir kesimi 2009'da hizmete açılmıştır.[121]
Kentlerde toplu taşımacılık[değiştir | kaynağı değiştir]
İl merkezinde kent içi ulaşımda en yoğun taşımacılık metro ile yapılmaktadır. EGO Genel Müdürlüğü tarafından işletilen Ankara metrosugünde yaklaşık 150.000 yolcu taşır.[122] Metro ağında halihazırda Metro ve Ankaray adı altında iki ayrı taşıma sistemi çalışmaktadır. Ankaray Metroya göre daha hafif bir raylı sistemdir. Şu an inşaatı süren iki adet metro ağı vardır.[123]
TCDD tarafından sağlanan banliyö treni hizmeti başkenti Kayaş ve Sincan kentleri ve aradaki istasyonlara bağlar.
Başkent ve çoğu ilçe merkezinde günlük ulaşımda belediye tarafından işletilen otobüsler çalışır. Ayrıca belediyenin özel sektöre ücret karşılığı verdiği özel halk otobüs hatları vardır. Halk arasında bu servisler sıkıntıya yol açsa da belediye bu hizmet anlayışından vazgeçmemektedir. Dolmuşlar hemen her kentte bulunan bir diğer toplu taşımacılık alternatifidir.
Sağlık[değiştir | kaynağı değiştir]
Ankara ilinde devlet, askeri, üniversite ve özel hastaneler tarafından sağlık hizmetleri verilir. İlde 2014 itibarıyla 41 tane Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı'na bağlı, 10 üniversitelere bağlı, 4 askerî, 2 resmî, 36 özel, 1 belediye hastanesi olmak üzere toplam 94 hastane ve 9 ağız ve diş sağlığı merkezi bulunmaktadır.[124] Türkiye'de en çok üniversite hastanesi olan il Ankara'dır.[125] En büyük hastaneler arasında Ankara Üniversitesi İbni Sina Hastanesi (2000 yataklı),[126] Gülhane Askeri Tıp Akademisi (1600 yataklı),[127] Hacettepe Hastanesi (1000 yataklı),[128] Ankara Numune Hastanesi (1109 yataklı),[129] Ankara Hastanesi (678 yataklı)[130] sayılabilir. Dünyanın en büyük göz hastanesiDünyagöz Ankara Hastanesi de Ankara'dadır.[131]
Kızılcahamam, Haymana, Beypazarı, Ayaş, Güdül, Kazan, Çubuk ve Çamlıderede bulunan kaplıcalar ve içmeceler termal tedavi amaçlı için kullanılır.[132]
Yeşil alanlar, eğlence parkları, mesire yerleri[değiştir | kaynağı değiştir]
İlde kişilerin eğlenmeleri, dinlenmeleri ve doğaya yakınlaşabilmelerine olanak sağlayan kent parkları ve şehirlerin dışında bulunan, korunmaya alınmış doğal bölgeler bulunmaktadır. Bunların bir bölümü göl, gölet ve baraj gölleri etrafındaki yeşil alanlardır, bir bölümü ise yayla ve ormanlık bölgelerdir.
Önemli kentsel yeşil alanlar arasında başkentteki Atatürk Orman Çiftliği, Altınpark, Esertepe Parkı, Gençlik Parkı sayılabilir (daha çok ayrıntı için bkz. Ankara'da parklar ve yeşil alanlar).
Eğlence parkı Harikalar Diyarı 1 milyon 300 bin m²'lik alanıyla Avrupa'nın en büyük kentsel parkıdır[133]. Diğer modern eğlence alanları arasında Etimesgut'taki Göksu Parkı ve Keçiören'deki "Aqua Park" sayılabilir. Elmadağ Kayak Merkezi, kış aylarında kayak yapma olanağı sağlayan tesislere sahiptir.
Korunmuş tabiat alanları arasında Kızılcahamam'da Soğuksu Millî Parkı, Bâlâ'da Beynam Ormanları ve Çamkoru Tabiat Parkıbulunmaktadır. Diğer korunan alanlar arasında Nallıhan ilçesindeki Nallıhan Davutlar Kuş Cenneti, Hoşebe Mesire Yeri (Ardıç Ormanları), Anıt Ağaç (Kaba Ardıç), Yaban Koyunu Yerleştirme Sahası, Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ve Asarlık Tepeler Tabiat Anıtı vardır.
İlin çeşitli yerlerindeki mesire alanları, piknik ve dinlenme olanakları sunar. Bâlâ'daki Kesikköprü barajında piknik alanları, yüzme ve kayık gezinti olanakları, Beynam Ormanlarında da piknik alanları, çocuk parkı, restoran ve benzeri olanaklar temin edilmiştir. Çubuk'taki Çubuk-2 Barajı da doğal güzellikleri ile popüler bir ziyaret yeridir.Etimesgut'taki Göksu Parkı ve Atatürk Orman Çiftliği de birer dinlenme, piknik ve gezi alanıdır, Göksu parkında çeşitli modern spor ve rekreasyon tesisleri bulunmaktadır. Gölbaşıilçesindeki Mogan Parkı ve Gölü ile Eymir Gölü, başkente yakın bir mesire ve turizm bölgesi sayılır. Kızılcahamam'daki Soğuksu Parkı bir diğer mesire parkıdır. Nallıhan'daki ardıç ormanlarında Hoşebe mesire yeri bulunmaktadır. Beypazarı Eğriova Yaylası'ndaki mesire yerinde göl ve orman manzaraları bulunur ve ziyaretçilerin doğa sporları, doğa yürüyüşleri, izcilik faaliyetleri yapması mümkündür. Çamlıdere'deki Aluçdağı mesire yeri, Aluçdağ Festivali ve yağlı güreşleri ile bilinir.
Resmen mesire yeri olarak tanımlanmamış olmakla beraber, ilin çeşitli yerlerindeki vadi ve yaylalar doğa yürüyüşleri, kamping, su olan yerlerde balıkçılık gibi faaliyetlere olanak sağlamaktadır.[134][135] Kamp ve karavan etkinlikleri için Soğuksu Millî Parkı, Çubuk-Karagöl Orman İçi Dinlenme Yeri, Bayındır Barajı, Eğriova Yaylası ve Benli Yaylası uygundur.[136]
Yönetim[değiştir | kaynağı değiştir]
2015 Türkiye genel seçimleri sonucu Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde Ankara'yı temsil eden 32 milletvekilinden 15'i Adalet ve Kalkınma Partisi, 11'i Cumhuriyet Halk Partisi, 5'iMilliyetçi Hareket Partisi, 1'i Halkların Demokratik Partisi ne aittir.[137] 3 Temmuz 2014'de Yüksek Seçim Kurulu, en son nüfus verilerine dayanarak bir sonraki seçimler için Ankara'nın çıkaracağı milletvekili sayısını 32 olarak belirlemiştir.[138] Genel seçimlerde Ankara'nın oyları iki seçim bölgesine ayrılarak sayılmaktadır.
İdari bölünüş[değiştir | kaynağı değiştir]
Ankara'nın ilçelerini gösteren tıklanabilir harita.
Ankara'nın 25 ilçesi vardır.[139] 2014 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre ildeki 25 ilçeleden 21'i Adalet ve Kalkınma Partisi tarafından yönetilmektedir. Yine 2014 seçimlerine göre iki ilçe Cumhuriyet Halk Partisi, iki ilçede Milliyetçi Hareket Partisi tarafından yönetmektedir Ankara Büyükşehir Belediyesi ise Adalet ve Kalkınma Partisi tarafından yönetilmektedir.[140][141]
İdari tarih[değiştir | kaynağı değiştir]
Ankara ili, Osmanlı İmparatorluğu'nun çökmesine kadar Ankara vilayeti sınırları içindeydi. 13 Ekim 1923'teAnkara şehrinin Türkiye'nin başkenti olmasının ardından[142] ilde nüfus hızla artmaya başlamış ve buna bağlı olarak yıllar içinde ilin idari yapısı değişime uğramıştır. Çankaya 1936 yılında Ankara Merkez ilçesinden ayrılmış ve yeni bir ilçe haline gelmiştir.[143] 1953 yılında Altındağ ilçesi kurulmuştur.[144] Etimesgut, 1968 yılına kadar kaza olarak kalmış, daha sonra Ankara şehrine ait bir mahalleye dönüştürülmüş, 1990 yılında ise ilçe yapılmış ve belediye teşkilatı kurulmuştur.[145] 1983'te bir grup yeni ilçe daha oluşmuştur: EvveldenAltındağ ilçesine ait olan Keçiören,[146] Çankaya'ya bağlı bir mahalle olan Mamak,[147] 1923'ten beri bir kaza olan Gölbaşı[148] ve daha evvel bir kaza olan Sincan. Bu ilçelerden Sincan, 1988'de Ankara Büyükşehir Belediyesi sınırları içine alınarak metropol ilçe konumuna getirilmiştir.[149] Evvelden birer kasaba olan Kazan(1987'de[150]), Akyurt (1990'da[151]) ve Pursaklar (2008'de[152]) Ankara ilinin yeni ilçeleri olmuştur.
Bu süreç içinde Ankara iline bağlı olan bazı bölgeler de ilden kopmuştur. 1989'a kadar ile bağlı olan Kırıkkale ilçesi, 1989'da ve 3578 sayılı yasa gereğince ayrı bir il olmuştur.[153]Ankara ili Şereflikoçhisar ilçesine bağlı bir kasaba olan Ağaçören 1989'da çevresindeki köylerle birlikte bir ilçe olup Aksaray iline bağlanmıştır.[154]
Yerel yönetim[değiştir | kaynağı değiştir]
İlçe merkezlerinin belediye başkanları ve bunların partileri aşağıdaki tabloda verilmiştir:
|